Tết Trung Thu là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời và giàu ý nghĩa nhất của người Việt. Không chỉ là ngày hội của thiếu nhi, Trung Thu còn là dịp sum vầy, trông trăng và thưởng thức bánh trung thu bên tách trà nóng.
Trải qua nhiều thời kỳ lịch sử, phong tục đón Trung Thu của người Việt đã có nhiều thay đổi. Tuy nhiên, tinh thần đoàn viên, sự gắn bó gia đình và nét đẹp văn hóa vẫn luôn được gìn giữ.
Trung Thu thời phong kiến: Lễ hội mùa màng và trăng tròn đoàn viên
Theo PGS.TS Trần Ngọc Thêm, Trung Thu trong văn hóa cổ truyền là lễ hội gắn liền với chu kỳ nông nghiệp. Rằm tháng Tám diễn ra vào thời điểm sau mùa gặt, khi người dân vừa kết thúc một vụ mùa bội thu.
Trong dân gian, người Việt thường bày mâm cỗ trông trăng với bưởi, chuối, hồng đỏ và bánh trung thu thủ công. Trẻ em rước đèn lồng, múa lân. Người lớn nhâm nhi bánh và trà dưới ánh trăng.
Tại cung đình, Trung Thu được tổ chức trang trọng với lễ dâng trăng, làm thơ, ngâm vịnh. Đèn kéo quân, đèn cá chép được chế tác công phu và mang ý nghĩa biểu trưng cho trí tuệ và ước vọng.
Thời Pháp thuộc: Tết Trung Thu và ảnh hưởng của đô thị hóa
Đầu thế kỷ XX, Tết Trung Thu tại các thành phố như Hà Nội và Sài Gòn bắt đầu mang dáng dấp của một lễ hội cộng đồng đô thị. Theo TS. Nguyễn Hữu Thông, đây là thời kỳ Trung Thu được tổ chức bài bản tại phố phường, với rước đèn, thi làm lồng đèn và múa lân.
Bánh trung thu hiện đại bắt đầu xuất hiện nhiều hơn. Các loại nhân mới như trứng muối, mứt sen, thập cẩm mặn ngọt được ưa chuộng. Vỏ bánh được in hoa văn, hộp quà trang trọng hơn, trở thành món biếu tặng dịp thu.
Dưới ảnh hưởng giao thoa văn hóa, Trung Thu không chỉ còn là lễ hội gia đình, mà còn thể hiện sự gắn kết cộng đồng và nét lịch thiệp trong giao tiếp xã hội.
Giai đoạn bao cấp: Giản dị nhưng đậm tình người
Trong thời kỳ hậu chiến và bao cấp (1975–1986), điều kiện vật chất còn khó khăn. Nhưng Trung Thu vẫn là ngày hội được cả trẻ em và người lớn mong đợi.
Theo ghi nhận từ báo Tuổi Trẻ, bánh trung thu khi ấy chủ yếu là bánh chay, nhân đậu xanh, làm thủ công tại nhà. Lồng đèn được tận dụng từ lon sữa bò, giấy báo, tre nứa.
Các tổ dân phố, công đoàn, trường học thường tổ chức phá cỗ, múa lân cho trẻ em. Trung Thu khi ấy mộc mạc, thiếu thốn, nhưng đong đầy ký ức và tình cảm cộng đồng.
Trung Thu hiện đại: Giao thoa giữa truyền thống và đổi mới
Từ sau Đổi mới đến nay, Trung Thu đã trở thành một trong những lễ hội lớn, được tổ chức ở cả gia đình, doanh nghiệp và cộng đồng. Không khí rộn ràng từ đầu tháng Tám âm lịch, đặc biệt tại các thành phố lớn.
Bánh trung thu bước vào thời kỳ đa dạng và sáng tạo. Ngoài bánh nướng truyền thống, còn có bánh dẻo lạnh, bánh trung thu nhân hạt dinh dưỡng, trà xanh, sầu riêng, hay các dòng bánh chay tốt cho sức khỏe.
Theo báo cáo VINABATA 2023, quà tặng bánh trung thu doanh nghiệp chiếm tỉ trọng lớn trong mùa lễ này. Sản phẩm được đầu tư mạnh vào mẫu mã, thiết kế bao bì, câu chuyện thương hiệu.
Các hộp bánh hiện đại thường kết hợp cùng trà ngon, nhằm tôn lên hương vị và nâng tầm trải nghiệm biếu tặng.
Bánh trung thu: Biểu tượng gắn kết giữa các thế hệ
Từ chiếc bánh mẹ làm bằng khuôn gỗ năm xưa, đến hộp quà cao cấp hôm nay, bánh trung thu đã đi cùng người Việt qua nhiều giai đoạn lịch sử.
Dù vật chất thay đổi, nhưng chiếc bánh trung thu vẫn mang theo ý nghĩa đoàn viên, tình thân và sự sẻ chia.
Mỗi mùa Trung Thu, khi ánh trăng tròn vành vạnh tỏa sáng trên bầu trời, người ta lại tìm về với mâm cỗ xưa, tách trà nóng, và chiếc bánh thơm nồng – như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng về gốc rễ truyền thống và tình cảm gia đình.
———
Tài liệu tham khảo
- Trần Ngọc Thêm (2001), Tìm hiểu lễ hội cổ truyền Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin.
- TS. Nguyễn Hữu Thông, Tết Trung Thu trong đời sống văn hóa đô thị Việt Nam thời Pháp thuộc, Tạp chí Văn hóa Dân gian, 2020.
- Báo Tuổi Trẻ Online, “Trung thu thời bao cấp: bánh làm bằng khuôn gỗ, lồng đèn lon sữa bò”, đăng ngày 9/9/2022.
- VINABATA – Báo cáo thị trường bánh trung thu Việt Nam 2023, trình bày tại Vietnam Foodexpo.
⸻
Tìm hiểu thêm về các loại bánh trung thu và quà tặng trung thu tại Trà Việt:
