Tết Nguyên Đán – hay còn gọi là Tết Cổ truyền – là dịp lễ lớn nhất trong năm của người Việt. Không chỉ là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, Tết còn mang đậm dấu ấn văn hoá dân gian, phong tục tập quán lâu đời và tín ngưỡng tổ tiên. Để chuẩn bị cho cái Tết trọn vẹn, người Việt thường trải qua nhiều mốc quan trọng – mỗi mốc mang một ý nghĩa riêng, gắn với sự khởi đầu, tẩy uế, tri ân và đoàn tụ.
Cùng Trà Việt tìm hiểu về các cột mốc quan trọng trong dịp Tết Nguyên Đán của người Việt nhé!
Ngày 23 tháng Chạp: Lễ tiễn Táo quân về trời
Theo truyền thống, ngày 23 tháng Chạp âm lịch là lễ tiễn ông Công, ông Táo – vị thần cai quản việc bếp núc và sinh hoạt trong gia đình – về chầu Trời để báo cáo một năm qua. Gia đình thường dọn dẹp bàn thờ Táo quân, cúng lễ bằng mũ áo, cá chép sống (miền Bắc) hoặc heo quay, trái cây (miền Trung và Nam).
Đây cũng là mốc bắt đầu cho chuỗi hoạt động chuẩn bị Tết: tổng vệ sinh nhà cửa, gói bánh, mua sắm, trang trí…
Nguồn: Ngô Đức Thịnh (2004). Tín ngưỡng dân gian Việt Nam. NXB Văn hóa Dân tộc.
Từ 24–29 tháng Chạp: Dọn dẹp, trang hoàng nhà cửa, gói bánh
Sau lễ tiễn Táo quân, các gia đình bước vào giai đoạn tất bật nhất. Đây là lúc:
- Tổng vệ sinh, dọn dẹp bàn thờ tổ tiên
- Gói bánh chưng (miền Bắc), bánh tét (miền Trung và Nam)
- Trang hoàng nhà cửa, mua sắm hoa Tết như đào, mai, quất
Giai đoạn này còn mang ý nghĩa tâm linh: loại bỏ những điều cũ kỹ, xui xẻo để đón cái mới, sạch sẽ và may mắn hơn.
Ngày 30 tháng Chạp (hoặc 29 nếu năm thiếu): Tất niên
Đây là ngày cuối cùng của năm, gọi là ngày Tất niên – thời điểm sum họp, cúng lễ tạ ơn tổ tiên và trời đất.
- Lễ Tất niên diễn ra vào chiều hoặc tối, có mâm cúng lớn, chuẩn bị chu đáo.
- Nghi thức rước ông bà (rước tổ tiên) về ăn Tết diễn ra cùng lúc, thể hiện lòng hiếu kính.
- Dựng cây nêu: một phong tục cổ, hiện vẫn được duy trì ở nhiều vùng miền.
Về thời điểm dựng cây nêu:
- Miền Bắc thường dựng cây nêu từ ngày 23 tháng Chạp, ngay sau khi tiễn Táo quân.
- Miền Trung và miền Nam (nhất là các vùng Huế, Quảng Nam, Bến Tre, An Giang…) thường dựng cây nêu vào chiều 30 Tết, khi mọi việc chuẩn bị đã hoàn tất, nhằm báo hiệu Tết đến và mời tổ tiên về sum vầy.
Nguồn: Viện Văn hoá Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam (2010). Từ điển văn hoá Việt Nam. NXB Văn hoá – Thông tin ; Ngô Đức Thịnh (2004). Tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Giao thừa – Thời khắc thiêng liêng chuyển giao năm mới
Đúng lúc 0h – chuyển từ ngày 30 tháng Chạp sang mùng 1 Tết – là thời khắc Giao thừa. Người Việt tin rằng đây là lúc trời đất giao hòa, âm dương chuyển dịch, vận khí đổi mới.
- Cúng Giao thừa được thực hiện ngoài trời để “nghênh tân – tiễn cựu”, tức là đón thần linh năm mới và tiễn thần cũ đi.
- Xông đất: Người đầu tiên bước vào nhà sau Giao thừa được coi là người “mở vận” cho năm mới.
- Nhiều người còn hái lộc đầu năm từ cây có lộc non để lấy may mắn, khởi đầu suôn sẻ.
Từ mùng 1 đến mùng 3 Tết – Tết của sum vầy và chúc Tết
Ba ngày Tết được xem là chính hội, mang đậm không khí đoàn tụ:
- Mùng 1 Tết cha (Tổ tiên): cúng tổ tiên tại nhà, chúc Tết cha mẹ, họ hàng gần.
- Mùng 2 Tết mẹ (họ ngoại): thường là ngày đi thăm bên ngoại hoặc bạn bè.
- Mùng 3 Tết thầy: ngày tưởng nhớ công lao thầy cô, khai bút đầu xuân…
Ở nhiều vùng quê, các trò chơi dân gian, múa lân, hát bội, hội làng cũng diễn ra vào dịp này.
Mùng 4–6 Tết: Mở hàng, khai trương, du xuân
Sau những ngày chính lễ, người dân bắt đầu quay lại công việc đầu năm:
- Chọn ngày khai trương, mở hàng hợp tuổi, hợp hướng để lấy vía tốt.
- Du xuân đầu năm: đi lễ chùa, thăm danh thắng, chụp hình lưu niệm là nét đẹp hiện đại gắn kết tinh thần truyền thống.
Mùng 7 Tết – Hạ nêu, kết thúc Tết
Đây là thời điểm kết thúc Tết Nguyên Đán truyền thống:
- Cây nêu được hạ xuống, bàn thờ tổ tiên được dọn lại như thường ngày.
- Mọi người chính thức trở lại nhịp sống và làm việc bình thường.
Nguồn: Trần Ngọc Thêm (2016). Cơ sở văn hoá Việt Nam. NXB Giáo dục Việt Nam.
Chuỗi mốc trong dịp Tết Nguyên Đán không chỉ đơn thuần là các hoạt động lễ nghi – mà còn là hành trình tinh thần của người Việt hướng đến sự khởi đầu mới với lòng tri ân, sự hy vọng và niềm tin.
Hiểu được những mốc này không chỉ giúp chúng ta giữ gìn giá trị truyền thống, mà còn có thể ứng dụng vào cuộc sống hiện đại, để mỗi mùa Tết trở nên ý nghĩa và trọn vẹn hơn.
Nếu bạn đang tìm kiếm một món quà Tết mang đậm giá trị văn hoá truyền thống, hãy tham khảo bộ sưu tập Quà Tết Trà Việt – nơi kết hợp giữa trà ngon và nghệ thuật tặng quà với tinh thần Tết Việt đậm nét.
Tài liệu tham khảo:
- Ngô Đức Thịnh (2004). Tín ngưỡng dân gian Việt Nam. NXB Văn hóa Dân tộc.
- Viện Văn hoá Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam (2010). Từ điển văn hoá Việt Nam. NXB Văn hoá – Thông tin.
- Trần Ngọc Thêm (2016). Cơ sở văn hóa Việt Nam. NXB Giáo dục Việt Nam.
- Nguyễn Duy Hinh (2006). Phong tục cổ truyền Việt Nam. NXB Văn hoá – Thông tin.
- Báo Thanh Niên, Báo Tuổi Trẻ – các bài viết về phong tục dựng nêu và đón Tết tại miền Trung và Nam Bộ.
